Het orgel in de Grote kerk

IMG_9461De Grote kerk van Harderwijk werd gebouwd in de veertiende en vijftiende eeuw. De eerste tekenen van een orgel dateren uit 1508, toen er een herstelling plaatsvond door ene Van den Bos. Zo'n 50 jaar later moet dit orgel twee klavieren en dertien stemmen hebben gehad.

In het begin van de zeventiende eeuw werd het orgel gerestaureerd door Albert Kiespenning, waarna het door Jan Pieterszoon Sweelinck werd gekeurd. Na een herstelling en uitbreiding door Galtus Germersen en Germer Galtussen (Hagerbeer) werd het orgel in 1723 en 1727 door F.C. Schnitger grondig onder handen genomen. Hij verplaatste het orgel naar de torenzijde, breidde het wederom aanzienlijk uit en versierde het front met fraai snij- en schilderwerk.

IMG_9508Het orgel bezat na de laatste restauratie twee klavieren en vrij pedaal, 26 stemmen en 6 blaasbalgen. De laatste restauratie vond plaats in 1771 door orgelmaker Hinsch.
Het einde van dit orgel kwam in 1797 toen de toren instortte en het orgel bedolven werd onder het puin.

Het duurde geruime tijd alvorens men overging tot plaatsing van een nieuw orgel. Pas in 1824 werd een orgelcommissie gevormd, die een jaar later aan de Gebr. Bätz te Utrecht opdracht gaf voor de bouw van een nieuw orgel. Op 28 januari 1827, precies 30 jaar na het instorten van de toren, vonden examinatie en inwijding plaats door de gebr. D. en W.H. Brachthuizer uit Amsterdam.

IMG_9454Het nieuwe orgel bezat 23 stemmen, verdeeld over twee klavieren en aangehangen pedaal. Vier balgen zorgden voor de windtoevoer. Het orgel kostte totaal ƒ 10.679,91.Zoals zo veel historische orgels ontkwam ook het Harderwijker instrument niet aan ingrepen ten gevolge van 'nieuwe' inzichten in de orgelbouw rond de eeuwwisseling. In 1891 restaureerde J.J. van de Bijlaardt te Dordrecht het orgel en voerde ingrijpende wijzigingen door. Een Violoncel 8 vt verving de Quint en voor de mixtuur op het rugwerk kwam een Prestant 8 vt. Een twintigtal jaren later deed de fa. van Dam het nog eens dunnetjes over. De Flageolet o het rugwerk en de Sexquialter op het hoofdwerk werden vervangen door respectievelijk een Vox Celeste en een Meloophone.
In 1953 voerde de fa. de Koff onder advies van Dr. M.A. Vente een restauratie uit, waarbij de oorspronkelijke dispositie grotendeels werd hersteld. Op het Hoofdwerk keerden Quint en Sexquialter terug en op het Rugwerk werden Prestant 8 vt, Viola di Gamba (uit 1891) en Vox Celeste vervagen door Tertiaan 3 st., Scherp 3 - 6 st. en superoctaaf 2 vt.
De windladen werden gereviseerd en onder elke lade kwam een schokbalg. Ook de intonatie werd veranderd en meer passend gemaakt bij de oorspronkelijke stijl.

tekening-orgelIn 1967 begon een omvangrijke restauratie van de kerk, die dertien jaar zou duren. Kerk én orgel bleven het grootste gedeelte van die tijd in gebruik. De laatste jaren van de kerkrestauratie werd het orgel gedemonteerd en grondig hersteld. Er waren twee belangrijke redenen voor de orgelrestauratie: de slechte staat van de windladen en de onbevredigende klank van het orgel, vooral van het rugwerk, de tongwerken en van de in 1953 geplaatste registers.
Deze laatste restauratie werd uitgevoerd door de fa. Flentrop te Zaandam. Klaas Bolt, organist in Haarlem, was adviseur. De dispositie van Bätz werd volledig hersteld en de in 1953 aangebrachte registers werden vernieuwd. Tevens vond een algehele en grondige restauratie van de windladen en de vier (oorspronkelijke) balgen plaats; de schokbalgen uit 1953 werden verwijderd.

Teneinde het gemis aan een vrij pedaal enigszins op te vangen werden de registers Bourdon 16 vt en Fagot 16 vt bas in twee fasen ingedeeld zodat men het onderste octaaf apart kan laten klinken. Tenslotte werd het orgel opnieuw geïntoneerd, waarbij de oorspronkelijke Bätz-klank werd hersteld.
De restauratie vond een feestelijk einde toen op 1 april 1981 het orgel opnieuw in gebruik werd genomen.

 

Dispositie:

 Hoofdwerk: Rugwerk:
Prestant 8 vt Prestant 4 vt
Bourdon 16 vt Holpijp 8 vt
Roerfluit 8 vt Quintadena 8 vt
Baarpijp 8 vt Viola di gamba 8 vt D
Octaaf 4 vt Gemshoorn 4 vt
Fluit 4 vt Woudfluit 2 vt
Quint 3 vt Holfluit 1,5 vt
Octaaf 2 vt Flageolet 1 vt
Sesquialter 3 st D Mixtuur 3-6 st
Mixtuur 3-6 st B/D Dulciaan 8 vt
Cornet 4 st D Tremulant
Fagot 16 vt B/D
Trompet 8 vt B/D

Vanaf de DVD Literata Harderwijk

Scroll naar boven